Thạch đen, cây trồng mang lại hiệu quả kinh tế cao cho người dân huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn

Cây thạch đen xuất hiện từ rất lâu trên địa bàn huyện Tràng Định, lúc đầu chỉ có rất ít hộ trồng với mục đích làm nguyên liệu, chế biến thành thạch để giải khát trong những ngày hè nóng nực, sau đó dần trở thành phong trào trồng thạch với diện tích rộng như hiện nay. Thời điểm cây thạch đen phát triển mạnh nhất là từ năm 2000 đến nay, diện tích trồng hàng năm ổn định từ 1.000 đến 1.500 ha (riêng năm 2017 là trên 1.411 ha). Năng suất bình quân từ 5,8 tấn/ha, sản lượng từ 8.000 đến 12.000 tấn (năm 2018 là 8.000 tấn), giá bán trung bình tại huyện từ 10 đến 30 nghìn đồng/kg đã đem lại thu nhập khá lớn cho người dân. Nếu so sánh với cây lúa, trồng thạch đen đem lại hiệu quả cao gấp 10 lần trồng lúa. Đến nay, toàn bộ các xã trên địa bàn huyện đều có diện tích trồng thạch đen, trong đó phát triển mạnh tại các xã: Kim Đồng, Tân Tiến, Cao Minh, Đoàn Kết, Vĩnh Tiến, Khánh Long, Bắc Ái, Chí Minh, Chi Lăng và một số xã phía Đông của huyện Tràng Định.

Người dân xã Đề Thám, huyện Tràng Định thu gom và sơ chế thạch đen

Trong những năm qua, cây thạch đen đã được cấp ủy đảng, chính quyền huyện Tràng Định xác định là cây trồng chủ lực để nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống người dân. Để nâng cao hiệu quả kinh tế từ cây thạch đen, huyện Tràng Định đã thành lập Hội Sản xuất và kinh doanh thạch đen với mục tiêu liên kết người nông dân và thương nhân. Từ đó tạo sự ổn định từ sản xuất đến thị trường tiêu thụ. Theo đó, để nâng cao chất lượng thạch, Hội sản xuất và kinh doanh thạch đen phân chia thành nhiều tổ hội, phân bổ đều ở tất cả các xã, đặc biệt là các xã có diện tích trồng thạch lớn của huyện. Các tổ hướng dẫn hội viên, người nông dân trồng, chăm sóc, thu hoạch và bảo quản thạch đúng khoa học kỹ thuật; tham gia rà soát diện tích đất thuận lợi trồng thạch để thông tin cho Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện. Đồng thời, tuyên truyền và theo dõi việc diệt cỏ của người dân, không để người dân sử dụng thuốc diệt cỏ gây ảnh hưởng đến chất lượng thạch.

Cùng với đó, hội đóng vai trò trung gian cùng với người trồng thạch và người kinh doanh nghiên cứu, đưa ra cam kết sản xuất, kinh doanh với các hợp đồng tiêu thụ. Các hội viên kinh doanh thực hiện việc thu mua thạch của hội viên sản xuất với mức giá đảm bảo cả hai bên cùng có lợi.

Nhằm phát triển, nâng cao giá trị của cây thạch đen, các hộ dân đã thực hiện đúng quy trình kỹ thuật trồng và chăm sóc cây thạch đen cụ thể, chặt chẽ để đảm bảo chất lượng tốt nhất. Để thạch đen đạt sản lượng cao, nông dân cần tỉ mẩn ngay trong giai đoạn chọn giống; với 1 ha cần 1,1 – 1,4 tấn cây giống; cây giống phải mập, nhiều nhánh, nhiều rễ, không bị dập nát và quan trọng là không có sâu bệnh. Trong công tác chăm sóc, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Tràng Định vận động thành viên trong hội tận dụng nguồn phân chuồng hoai mục để bón lót cho cây, trong trường hợp không đủ có thể sử dụng phân đơn hoặc phân NPK tổng hợp, đồng thời lưu ý người dân trồng thạch tuyệt đối không sử dụng phân hữu cơ chưa hoai mục, chú ý không để phân bón dính trên cành, lá để tránh trường hợp cháy lá khi gặp nắng nóng. Ngoài ra, các thành viên của hội cam kết không phun thuốc diệt cỏ mà thực hiện thủ công nhổ cỏ, xới đất kết hợp cùng với bón phân cho cây. Xác định người dân làm chủ nhưng tuân thủ quy trình, huyện luôn chú trọng tạo điều kiện để người dân tham gia lớp tập huấn về quy trình kỹ thuật và kiến thức chăm sóc cây thạch đen.

Thạch đen Tràng Định được cấp giấy chứng nhận nhãn hiệu tập thể

Thạch đen không chỉ giúp người dân giảm nghèo, tăng thu nhập mà còn là cây trồng giúp nhiều nhà nông làm giàu. Thời gian qua, các cấp, ngành của huyện Tràng Định đã chú trọng phát triển cây thạch đen và xác định là sản phẩm nông nghiệp mũi nhọn của huyện. Ngày 30/8/2017, Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ đã cấp giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu cho cây thạch đen của huyện Tràng Định. Theo đó, nhãn hiệu tập thể trên được sử dụng cho các sản phẩm: Thạch cho thực phẩm, cây thạch đen khô, thạch đen, cây thạch đen tươi, đồ uống từ thạch đen không có cồn.

Trong thời gian tới, huyện tiếp tục củng cố và phát triển tổ chức cơ sở Hội Sản xuất và Kinh doanh thạch đen; đẩy mạnh các hoạt động quảng bá, xúc tiến thương mại; đẩy mạnh việc mở rộng quy mô sản xuất, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất nhằm nâng cao sản lượng, chất lượng sản phẩm.

Những khó khăn trong tiêu thụ sản phẩm

Thạch đen ở Tràng Định sau khi được thu hoạch, người dân thường phơi khô rồi bán trực tiếp cho thương lái Trung Quốc hoặc qua tay thương lái Việt Nam để bán sang thị trường Trung Quốc. Do phụ thuộc quá nhiều vào thị trường nước ngoài nên người nông dân và ngay cả thương lái Việt Nam cũng không khỏi lo lắng.

Hơn nữa, mặc dù thạch đen Tràng Định đã được Cục Sở hữu trí tuệ Việt Nam bảo hộ thương hiệu nhãn hiệu tập thể, nhưng đến nay, vẫn chưa được đăng ký truy xuất nguồn gốc, chứng nhận kiểm nghiệm, kiểm dịch và chưa được đăng ký mã hàng để xuất khẩu vào thị trường Trung Quốc nên đã gặp phải nhiều vướng mắc nhất định về khâu tiêu thụ. Từ 1/5/2018, Trung Quốc áp dụng tiêu chuẩn quản lý chất lượng và truy xuất nguồn gốc nông sản, hoa quả, trái cây nhập khẩu. Các doanh nghiệp phía Trung Quốc nhập khẩu nông sản trái cây từ Việt Nam và Thái Lan đều phải có giấy phép của cơ quan chức năng với đầy đủ thông tin sản phẩm, nguồn gốc, xuất xứ, tên hoặc mã số nhà xưởng đóng gói. Việc siết chặt quản lý chất lượng hàng nông sản từ phía Trung Quốc ảnh hưởng không nhỏ đến sản xuất, kinh doanh thạch đen của người dân, kộ kinh doanh tại Tràng Định.

Năm 2018, huyện Tràng Định trồng được 1.350 ha thạch đen, hiện giờ đã thu hoạch xong toàn bộ, ước tổng sản lượng đạt trên 8.000 tấn thạch khô. Từ khi thu hoạch đến nay, chỉ có 10% khối lượng được bán ở trong nước và một số nước ASEAN như: Lào, Thái Lan.

Để kịp thời tháo gỡ khó khăn cho xuất khẩu thạch đen Tràng Định vào thị trường Trung Quốc, UBND huyện Tràng Định đề nghị UBND tỉnh và các sở, ngành chức năng tỉnh xem xét, tìm hướng tháo gỡ; trong đó, đề nghị xem xét có văn bản gửi phía Trung Quốc cho phép nhập khẩu mặt hàng thạch đen vào thị trường Trung Quốc. Sở Công Thương Lạng Sơn đã tích cực phối hợp với các sở, ngành liên quan trao đổi tăng cường đàm phán với chính quyền thị xã Bằng Tường và huyện Long Châu, khu tự trị Dân tộc Choang, Quảng Tây và cơ quan chức năng phía Trung Quốc về việc tạo điều kiện cho phép nhập khẩu mặt hàng thạch đen. Kết quả, kể từ ngày 6/12/2018, phía Trung Quốc cho phép nhập khẩu tạm thời mặt hàng thạch đen.

Có thể thấy giải pháp trên đây chỉ là tình thế và việc xuất khẩu thạch đen chưa mang tính ổn định. Về lâu dài, để mặt hàng này được xuất khẩu ổn định sang Trung Quốc cần có sự phối hợp chặt chẽ của các cấp, ngành chức năng hai bên.

Giải pháp đẩy mạnh tiêu thụ

Để nâng cao giá trị cho Thạch đen Tràng Định, các cấp, ngành liên quan của tỉnh Lạng Sơn cần có những giải pháp mang tính bền vững như: khẩn trương thực hiện việc đăng ký truy xuất nguồn gốc, chứng nhận kiểm nghiệm kiểm dịch. Các doanh nghiệp, hộ kinh doanh xuất khẩu thạch đen cần thực hiện tốt việc cung cấp đầy đủ thông tin sản phẩm, nguồn gốc xuất xứ, thông tin về cơ sở sản xuất, nhà xưởng, chứng nhận an toàn thực phẩm đáp ứng yêu cầu quản lý chất lượng hàng nông sản của phía Trung Quốc…

Để có hướng tiêu thụ bền vững, giá cả được ổn định, nông dân trồng thạch đen tránh bị tư thương ép giá, các cấp chính quyền sở tại cần nghiên cứu, kêu gọi những doanh nghiệp trong nước quan tâm tiêu thụ mặt hàng này qua các kênh về tiếp xúc đầu tư.

Về lâu dài, cũng cần tính toán đến việc kêu gọi doanh nghiệp đầu tư, xây dựng nhà máy chế biến sản phẩm thạch đen để tạo dựng thương hiệu ngay tại địa bàn, khi mà diện tích trồng được nâng lên và ổn định.

Nguồn: VITIC