Gạo thơm Sóc Trăng - mở đường cho hoạt động xuất khẩu gạo cao cấp của Việt Nam thời gian tới

Nhờ chất lượng nên tại hội nghị quốc tế lần 9 về thương mại gạo tổ chức tại Trung Quốc vừa qua, gạo ST24 của Việt Nam đạt tốp 3 “Gạo ngon nhất thế giới năm 2017”. Trước đó, tại hội thi “Gạo ngon lúa thơm” trong chương trình lễ hội Oóc Om Bóc – Đua ghe Ngo lần thứ III khu vực ĐBSCL năm 2017, tổ chức tại TP Sóc Trăng ngày 3/11/2017, gạo ST24 đạt giải Nhất. Với những kết quả đạt được, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng lấy giá trị hạt gạo xuất khẩu từ các giống lúa của Sóc Trăng để làm mục tiêu “nâng cấp giá trị hạt gạo Việt”. Điều đó cho thấy tiềm năng, lợi thế cạnh tranh của các giống lúa thơm Sóc Trăng là rất lớn nếu được đầu tư đúng mức.

Nói đến Sóc Trăng, ngoài các sản phẩm đặc sản như bánh Pía, lạp xưởng, bánh phồng tôm, củ cải muối, … cũng phải kể đến gạo thơm Sóc Trăng cũng là một đặc sản khá nổi tiếng trên thị trường.

Các giống lúa thơm sản xuất ở Sóc Trăng và nhiều tỉnh Đồng bằng Sông Cửu Long đã được các nhà khoa học tỉnh Sóc Trăng chọn đột biến từ giống lúa VD20. Từ kết quả này, các nhà khoa học Sóc Trăng đã dày công nghiên cứu, lai tạo ra những dòng lúa thơm ST1, ST3, ST5, ST10, ST 3 đỏ, …Với ưu thế vượt trội về năng suất và chất lượng, năm 2003 giống lúa thơm ST5 được Bộ Nông nghiệp & PTNT công nhận là giống lúa Quốc gia.

Nông dân Sóc Trăng trồng lúa thơm ngày càng nhiều. Có nhiều xã chuyên sản xuất lúa thơm, như xã Trường Khánh, huyện Long Phú; xã Phú Tâm, huyện Châu Thành; các xã Viên Bình, Đại Tâm, huyện Mỹ Xuyên và các xã Vĩnh Quới, Vĩnh Biên, huyện Ngã Năm. Diện tích trồng lúa đặc sản huyện Ngã Năm đạt gần 20.000 ha tương đương 50.000 tấn gạo/năm.

Tuy chưa có thương hiệu, nhưng các doanh nghiệp từ Sóc Trăng đến từ TP. Hồ Chí Minh, Nha Trang, Hải Phòng, Hà Nội đều biết nguồn gốc và rất thích mua gạo thơm Sóc Trăng, hay nói đúng hơn, từ năm 2000 đến nay, với việc giới thiệu các sản phẩm gạo thơm Sóc Trăng ST1, ST3, ST5 … đã vươn xa ra thị trường ngoài khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

Các dòng gạo thơm ST của Sóc Trăng đang được thị trường trong và ngoài nước ưa chuộng

Hiện nay, Sóc Trăng đang có các loại gạo thơm, chủ yếu là nhóm giống gạo thơm ST như ST3, ST5, ST10, 15,19, được bày bán trong các gian hàng bán gạo.

Nhờ chất lượng nên tại hội nghị quốc tế lần 9 về thương mại gạo tổ chức tại Trung Quốc vừa qua, gạo ST24 của Việt Nam đạt tốp 3 “Gạo ngon nhất thế giới năm 2017”. Trước đó, tại hội thi “Gạo ngon lúa thơm” trong chương trình lễ hội Oóc Om Bóc – Đua ghe Ngo lần thứ III khu vực ĐBSCL năm 2017, tổ chức tại TP Sóc Trăng ngày 3/11/2017, gạo ST24 đạt giải Nhất. Với những kết quả đạt được, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng lấy giá trị hạt gạo xuất khẩu từ các giống lúa của Sóc Trăng để làm mục tiêu “nâng cấp giá trị hạt gạo Việt”.

Điều đó cho thấy tiềm năng, lợi thế cạnh tranh của các giống lúa thơm ST là rất lớn nếu được đầu tư đúng mức.

Gạo thơm Sóc Trăng rộng đường xuất khẩu

Từ khi gạo ST24 cùng với  gạo Thái Lan và gạo Campuchia được vinh danh  “Top 3 Gạo ngon nhất thế giới” tại Hội nghị quốc tế lần 9 về Thương mại Gạo, tổ chức tại Macao, Trung Quốc, thì  giống lúa này được các bà con nông dân cùng doanh nghiệp mở rộng diện tích canh tác và giá lúa ST 24 theo đó tăng cao. Lúa ST24 cho năng suất khá cao, gạo đạt chuẩn hạt dài, trắng trong, cơm dẻo vừa và có hương thơm mùi lá dứa, phù hợp với phân khúc thị trường cao cấp, rất phù hợp để xuất khẩu. Cho đến nay cơn sốt ST24 vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại.

Các kỹ sư thăm đồng lúa Sóc Trăng

Tính đến cuối tháng 7/2018, toàn tỉnh Sóc Trăng đã xuống giống được 348.650 ha lúa; trong đó, có 177.459 ha lúa đặc sản, chiếm 51% diện tích gieo trồng; có 17.248 ha lúa Hè Thu bị nhiễm dịch bệnh. Đã thu hoạch 205.439 ha, sản lượng trên 1,3 triệu tấn. Tình hình tiêu thụ lúa ổn định so với tháng trước, lúa thường có giá từ 5.300 – 5.650 đồng/kg, lúa thơm nhẹ có giá từ 5.700 – 6.300 đồng/kg, lúa đặc sản 7.500 – 8.000 đồng/kg.

Từ đầu năm đến nay các doanh nghiệp trong nước đã bắt đầu chào gạo ST24 xuất khẩu; trong đó, thị trường Trung Quốc rất thích loại gạo này. Qua 2 vụ Đông xuân thì khách hàng đánh giá rất cao, đã đến đặt mua với giá 800 USD/tấn. Chính vì vậy, ngay trong vụ Hè Thu này nông dân ĐBSCL đã phát triển sản xuất ST24 với quy mô hàng vạn ha, để đáp ứng thị trường xuất khẩu.

Giá gạo xuất khẩu của Việt Nam cũng liên tục tăng trưởng, đặc biệt, gạo của Việt Nam có mức giá cao hơn đối thủ cạnh tranh như Thái Lan, Ấn Độ, Pakistan từ 50-100 USD/tấn. Nguyên nhân là do nhu cầu gạo thế giới tăng. Bên cạnh đó, việc cơ cấu lại sản xuất lúa và xuất khẩu gạo theo hướng giảm gạo phẩm cấp thấp và trung bình tăng mạnh gạo chất lượng cao, đặc biệt là gạo đặc sản đã góp phần quan trọng đưa xuất khẩu gạo của Việt Nam tăng lên.

Tính đến cuối tháng 7/2018, các doanh nghiệp đã đăng ký hợp đồng xuất khẩu gần 5 triệu tấn gạo, tăng 14,28% so với cùng kỳ năm ngoái. Có được kết quả trên, ngoài sự tác động tích cực từ thị trường tiêu thụ ở Trung Quốc, thì nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã liên kết tạo nên các vùng nguyên liệu đa dạng cung cấp cho nhiều phân khúc xuất khẩu gạo.

Cụ thể, vụ lúa hè thu 2018, nông dân Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đã chuyển đổi trồng các giống lúa thơm cho giá trị cao như, nhóm lúa thơm (Jasmine 85, Nàng Hoa 9, VD 20, ST, RVT...) chiếm tỷ lệ 22,41%; nhóm chất lượng cao chiếm trên 45%.

Đáng chú ý chất lượng gạo của Việt Nam được cải thiện rõ rệt. Đây là hiệu quả từ tái cơ cấu ngành hàng lúa gạo. Doanh nghiệp không chỉ thu mua mà tham gia liên kết nông dân để thành những vùng nguyên liệu nhằm kiểm soát chất lượng ngay từ khâu sản xuất. Chất lượng gạo của Việt Nam đã được nâng lên đáng kể, đáp ứng được đòi hỏi ngày càng cao của nhiều thị trường. Bộ NN&PTNT đặt ra kế hoạch, đến năm 2020, tỷ trọng gạo phẩm cấp thấp và trung bình không vượt quá 20% tổng lượng gạo xuất khẩu.

Dự báo hoạt động xuất khẩu gạo Việt Nam từ nay đến cuối năm sẽ tăng với nhu cầu tiếp tục mạnh mẽ từ thị trường Trung Quốc, Philippines, Indonesia, Iraq và các nước châu Phi.

Xuất khẩu được dự báo cũng sẽ sôi động hơn từ quý IV với sự tham gia của nhiều doanh nghiệp xuất khẩu với chủng loại đa dạng hơn nhờ Chính phủ vừa thông qua Nghị 107/2018 mới về xuất khẩu gạo sẽ có hiệu lực từ ngày 1/10/2018. 

Chính sách thông thoáng này sẽ tạo điều kiện kinh doanh thuận lợi cho các doanh nghiệp xuất khẩu đặc biệt các doanh nghiệp vừa và nhỏ mở rộng thị trường, đẩy mạnh xuất khẩu các loại gạo cao cấp, gạo đặc sản đang có nhu cầu tiêu thụ lớn từ các thị trường như Trung Quốc, châu Âu, châu Phi, Iraq, Cu Ba, các Tiểu vương quốc Ả rập thống nhất. Ngoài ra, gạo Việt Nam sẽ có giá cạnh tranh hơn so với trước vì các doanh nghiệp giảm được chi phí xuất khẩu, đây cũng là cơ hội tốt để các doanh nghiệp xuất khẩu nội địa cạnh tranh với các đối thủ Ấn Độ, Thái Lan ở các thị trường châu Phi, Iraq.

Trước thực trạng các thị trường nhập khẩu gạo truyền thống của Việt Nam không ổn định, một số quốc gia hiện đang cố gắng tự sản xuất gạo để đảm bảo nhu cầu tiêu dùng trong nước, đã đến lúc ngành xuất khẩu gạo phải ưu tiên hàng đầu là gạo chất lượng cao, an toàn, sạch. Một số quốc gia khác từ lâu chỉ sản xuất gạo tiêu dùng trong nước như Pakistan, Campuchia nay đã tham gia vào thị trường xuất khẩu gạo và chiếm một thị phần khá cao so với Việt Nam. Cùng với đó, hiện nay tiêu chuẩn nhập khẩu gạo của một số quốc gia rất cao. Ở Nhật Bản có khoảng 600 tiêu chuẩn thuốc bảo vệ thực vật, châu Âu và Mỹ cũng khoảng vài trăm tiêu chuẩn.

Để mở rộng thị trường xuất khẩu gạo, rất cần những bộ giống lúa chất lượng cao. Hiện nay, chỉ có bộ giống lúa thơm ST (Sóc Trăng) của Tiến sĩ - Anh hùng lao động Hồ Quang Cua là gạo xuất khẩu có thể cạnh tranh với gạo Basmati (trồng ở Ấn Độ và Pakistan) và gạo Khao Dawk Mali hay Jasmine (trồng ở Thái Lan). Tuy vậy giống ST còn trồng rất hạn chế ở ĐBSCL. Các nhà khoa học nông nghiệp Việt Nam vẫn chưa tạo ra nhiều bộ giống tốt tương tự để phục vụ tốt cho xuất khẩu gạo, là một sự thiệt thòi cho nền nông nghiệp xuất khẩu gạo.

Để tạo thương hiệu gạo Việt Nam, cần quyết tâm, tầm nhìn từ nhiều phía, đưa đề án “Xây dựng thương hiệu gạo quốc gia” được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tháng 5/2015 trở nên hiện thực. Những thách thức cho gạo Việt xuất khẩu là rất lớn, người nông dân không thể kham nổi nếu không có sự nhập cuộc tích cực của doanh nghiệp xuất khẩu, các nhà khoa học nông nghiệp và sự hỗ trợ từ phía Nhà nước.

Hàng loạt các giải pháp được tỉnh Sóc Trăng đưa ra nhằm nâng cao thương hiệu gạo đặc sản

Với nhu cầu gạo thơm, ngon ở thị trường trong nước và thế giới ngày càng tăng cao và khả năng thâm nhập của gạo Việt Nam vào thị trường gạo thế giới ngày càng nhiều, cùng với việc du nhập và chọn tạo thành công các giống lúa thơm cao sản nên diện tích trồng lúa thơm ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long nói chung và tỉnh Sóc Trăng nói riêng tăng nhanh trong những năm gần đây. Qua đó, góp phần tăng thu nhập cho người trồng lúa. Đặc biệt diện tích lúa thơm ở Sóc Trăng phát triển nhờ vào việc chọn tạo thành công các giống lúa thơm cao sản mới, cũng như các giống lúa ST, đáp ứng cả 2 tiêu chuẩn là năng suất và chất lượng nên được người tiêu dùng ưa chuộng và nông dân đánh giá cao, đưa vào sản xuất, đã đem lại nguồn thu nhập ổn định.

Trong thời gian tới, để nâng cao thương hiệu gạo thơm, gạo đặc sản Sóc Trăng, cần có sự vào cuộc đồng bộ của các Bộ, ngành liên quan, trong đó:

+ Nhà nước cần xem xét cách hỗ trợ nông dân sử dụng phân hữu cơ hiệu quả, hợp lý, nâng cao chất lượng sản phẩm sau thu hoạch; khuyến cáo nông dân sử dụng giống lúa canh tác phù hợp theo đặc tính từng địa phương để tăng năng suất lúa cũng như giữ được phẩm chất hạt gạo.

+ Các cấp, các ngành liên quan cần xem xét, hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ tầng phục vụ vùng quy hoạch sản xuất lúa đặc sản; hỗ trợ hình thành chuỗi liên kết 4 nhà; chọn chủng loại giống đặc trưng phù hợp với thổ nhưỡng từng vùng để đưa vào sản xuất; kêu gọi doanh nghiệp đầu tư, bao tiêu sản phẩm theo chất lượng và định giá phải cao hơn giá thị trường và tạo điều kiện cho các HTX nông nghiệp tiếp cận nguồn vốn vay ngân hàng, mở rộng sản xuất.

Riêng đối với tỉnh sóc Trăng, tỉnh cần cơ cấu lại nguồn giống lúa của tỉnh, đẩy mạnh nghiên cứu các loại giống đặc sản phù hợp với từng vùng, từng địa phương để khuyến cáo và định hướng sản xuất, đặc biệt là những giống lúa thơm có thể gieo trồng trong vụ Xuân - Hè có khả năng chống chịu hạn; có cơ chế, chính sách riêng hỗ trợ HTX về thu mua bao tiêu, đầu tư công nghệ, vốn sản xuất cho các HTX xây dựng vùng nguyên liệu cho lúa đặc sản theo hướng VietGAP, hữu cơ. Chỉ đạo các doanh nghiệp, cơ sở, nhà hàng, siêu thị ưu tiên sử dụng các loại gạo đặc sản trong tỉnh...

Trước mắt, để phát triển sản xuất nông nghiệp địa phương đạt hiệu quả cao và bền vững, tỉnh tiếp tục thực hiện Đề án “Tái cơ cấu ngành nông nghiệp tỉnh Sóc Trăng theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững”. Bên cạnh đó, tỉnh Sóc Trăng cũng ưu tiên thu hút đầu tư các dự án sản xuất nông nghiệp công nghệ cao, sản xuất nông nghiệp công nghệ cao kết hợp điện mặt trời. Đây là các dự án mà tỉnh có lợi thế quỹ đất khá lớn, sẵn sàng đáp ứng mặt bằng cho doanh nghiệp, nhà đầu tư. Song song với đó, tỉnh Sóc Trăng cũng kêu gọi đầu tư vào khâu giống, phát triển nguồn nguyên liệu, chế biến và kinh doanh các sản phẩm nông - thủy sản của tỉnh theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững; khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư phát triển sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm.

Mô hình cánh đồng lớn trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng đang được mở rộng, vụ đông xuân năm 2016-2017 và hè thu 2017 thực hiện tổng cộng 528 cánh đồng trên diện tích 52.534 ha, chiếm 15% diện tích gieo trồng. Ngày càng có nhiều công ty, doanh nghiệp, cơ sở kinh doanh vật tư nông nghiệp tham gia ký kết hợp đồng tiêu thụ với nông dân. Đã có trên 60 doanh nghiệp, đại lý thu mua tham gia ký kết với nông dân tại các huyện, thị, thành phố trên địa bàn tỉnh, với tổng diện tích trên 71.968 ha, chiếm 20,6% diện tích canh tác.

Một số công ty, doanh nghiệp bao tiêu với diện tích lớn và có hợp đồng với nông dân ngay từ đầu vụ như Tập đoàn Lộc Trời, Công ty Vạn Hưng Điền, Công ty Chế biến lương thực và Xuất nhập khẩu Cần Thơ, Công ty ADC, Công ty Nông sản xanh, Công ty TNHH Sản xuất - Thương mại Chi Mai, doanh nghiệp tư nhân Hồ Quang… Thông qua các mô hình liên kết tiêu thụ, đem lại hiệu quả thiết thực, giúp nông dân yên tâm sản xuất, tăng cường ứng dụng khoa học, kỹ thuật, áp dụng cơ giới hóa, chọn giống chất lượng, xuống giống đồng loạt, đầu tư đồng bộ hạ tầng, từ đó giảm chi phí đầu vào.

Ngoài ra, ngành nông nghiệp tỉnh Sóc Trăng cần tăng cường công tác xúc tiến thương mại, quảng bá thương hiệu sản phẩm gạo thơm, gạo đặc sản gắn với việc phát triển sản xuất để đưa thương hiệu gạo thơm Sóc Trăng phát triển rộng rãi trên thị trường.

Mới đây nhất, trong trung tuần tháng 8 vừa qua, Sở Khoa học Công nghệ phối hợp với Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Sóc Trăng tổ chức Hội nghị giới thiệu về sản xuất lúa đặc sản hữu cơ trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng. Tham dự Hội nghị có lãnh đạo các sở, ngành chức năng, cán bộ quản lý ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn các huyện, thị xã, thành phố và đông đảo nông dân quan tâm đến mô hình này.

Có thể thấy, sản xuất nông nghiệp hữu cơ đang là xu thế tất yếu, được Đảng, Nhà nước ta rất quan tâm và chỉ rõ hai vấn đề cần giải quyết đó là: Sản xuất sản phẩm hữu cơ đạt tiêu chuẩn và Phát triển chứng nhận sản phẩm hữu cơ. Quy trình sản xuất lúa hữu cơ phải áp dụng nghiêm ngặt 5 không - 5 có, trong đó không sử dụng thuốc hóa học, phân bón vô cơ, giống biến đổi gien và có ghi chép nhật ký đầy đủ; có trách nhiệm, trung thực, minh bạch; có chứng nhận theo tiêu chuẩn hữu cơ; có kết qua kiểm tra sản phẩm không sử dụng chất cấm…

Sóc Trăng là tỉnh có tiềm năng về phát triển nông nghiệp, trong đó lúa thơm đặc sản được chú trọng phát triển. Năm 2017, diện tích lúa đặc sản, lúa thơm các loại là trên 177.000 ha, chiếm 50,6% tổng diện tích lúa cả tỉnh, trong đó, diện tích lúa đặc sản ST chiếm gần 10.000 ha, riêng lúa ST24 là lúa đặc sản có chất lượng gạo đặc biệt thơm ngon được Hội nghị quốc tế lần 9 về thương mại gạo tổ chức tại Ma Cao Trung Quốc tháng 11/2017 vinh danh là một trong 3 loại gạo ngon nhất thế giới. Để giữ vững chất lượng gạo ST24, hướng tới thị trường xuất khẩu, Doanh nghiệp tư nhân Hồ Quang Trí (Sóc Trăng) đã xây dựng vùng sản xuất gạo ST24 hữu cơ tại huyện Mỹ Xuyên, Thạnh trị và thị xã Ngã Năm với những mô hình thực hiện theo quy trình hữu cơ với tổng diện tích trên 10ha. Sản phẩm gạo ST24 hữu cơ của doanh nghiệp Hồ Quang Trí được tổ chức Chứng nhận quốc tế Control Union (Hà Lan) chứng nhận đạt 2 tiêu chuẩn USDA-NOP của Hoa Kỳ và Tiêu chuẩn EEC 834/2007 của Châu Âu. Với việc DNTN Hồ Quang Trí đã xây dựng vùng sản xuất gạo ST24 hữu cơ cũng như đã được chứng nhật đạt 02 tiêu chuẩn của Mỹ và châu Âu, có thể coi đây là bước khởi đầu thuận lợi cho việc hình thành, phát triển nông nghiệp hữu cơ, chủ yếu tập trung vào gạo ST của tỉnh.

Có thể thấy, mô hình lúa hữu cơ là một trong những mô hình tiêu biểu, rất có hiệu quả, đem lại lợi nhuận cao, loại gạo hữu cơ lại có lợi cho sức khỏe con người mà về lâu dài còn góp phần cải tạo thổ nhưỡng, bảo vệ môi trường sinh thái… rất cần được nhân rộng. Với lợi thế nội tại, cùng sự tâm huyết của các doanh nghiệp, sự chung sức hỗ trợ của các ngành chức năng cho thấy khả năng phát triển nông nghiệp hữu cơ nói chung, phát triển gạo hữu cơ nói riêng trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng là khả thi và có tiềm năng lớn trong thời gian tới.

Nguồn: VITIC