Bảo tồn và phát huy nghề đúc đồng cổ truyền của làng Chè (Trà Đông), tỉnh Thanh Hóa

Với công nghệ sản xuất ngày càng phát triển, tuy nhiên đến nay nghề đúc đồng làng Chè vẫn được làm theo lối thủ công, từ xử lý nguyên liệu cho đến khâu hoàn thành, đánh bóng và nhuộm sản phẩm. Đó cũng chính là điểm đặc biệt tạo nên sự khác biệt cho sản phẩm đúc đồng của làng Chè với nhiều địa phương khác trong cả nước.

Nằm cách Thành Phố Thanh Hóa 13km, đi dọc theo Quốc Lộ 45 về phía Tây, là làng Chè (Trà Đông), xã Thiệu Trung, huyện Thiệu Hóa, Thanh Hóa. Nghề đúc đồng làng Chè- Trà Đông, xã Thiệu Trung, huyện Thiệu Hóa, Thanh Hóa, xưa và nay vốn nổi tiếng với nhiều sản phẩm tinh xảo như trống đồng, chiêng đồng, đồ thờ, lư hương, con giống… được làm bởi những nghệ nhân tài hoa, yêu nghề và cần cù lao động. Trải qua biết bao thăng trầm, biến cố, nghề đúc đồng làng Chè vẫn giữ được nét độc đáo, đặc trưng.

Nghề đúc đồng ở làng Chè Đông ra đời từ thế kỷ 17. Những nghệ nhân làng Chè Đông đã làm ra nhiều báu vật vô giá như trống đồng, thạp đồng, ly, đỉnh, hạc, rùa và các đồ thờ bằng đồng khác…Những sản phẩm đồ đồng tại đây không chỉ được đúc tinh tế, tỉ mỉ bởi bàn tay của những người nghệ nhân tài hoa, giàu kinh nghiệm mà còn đặc biệt ở chỗ tất cả đều làm hoàn toàn bằng phương pháp thủ công truyền thống.

Theo thống kê của UBND xã Thiệu Trung, hiện nay trong xã có 132 hộ duy trì, phát triển nghề đúc đồng truyền thống, trong đó có 15 hộ theo nghề đúc đồng truyền thống, tập trung chủ yếu ở làng Chè Đông. Dưới bàn tay khéo léo và tài hoa, các nghệ nhân đã phục dựng các sản phẩm truyền thống như: trống đồng, tượng nhân vật lịch sử, lư hương, chuông cổ… theo kiểu dáng xưa. Ở Chè Đông, nhiều hộ gia đình nhờ nghề truyền thống đã có của ăn, của để để mở mang, phát triển nghề truyền thống của quê hương. Hàng năm, doanh thu của làng từ nghề đúc đồng lên tới hàng chục tỷ đồng. Trong thời đại công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nghề thủ công đúc đồng truyền thống ở làng Chè Đông vẫn tồn tại một cách bền vững từ thế hệ này qua thế hệ khác.

Làng nghề đúc đồng Trà Đông, xã Thiệu Trung (Thiệu Hóa) áp dụng tiến bộ khoa học – kỹ thuật để đa dạng hóa mẫu mã, nâng cao chất lượng sản phẩm

Với công nghệ sản xuất ngày càng phát triển, tuy nhiên đến nay nghề đúc đồng làng Chè vẫn được làm theo lối thủ công, từ việc xử lý nguyên liệu cho đến khâu hoàn thành, đánh bóng và nhuộm sản phẩm. Đó cũng chính là điểm đặc biệt tạo nên sự khác biệt cho sản phẩm đúc đồng của làng Chè với nhiều địa phương khác trong cả nước.

Nhằm phục vụ du khách tham quan, mua sắm, cùng với sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, các hộ dân làng nghề đã cùng nhau đóng góp xây dựng Trung tâm giới thiệu và quảng bá sản phẩm làng nghề đúc đồng truyền thống, đồng thời thành lập ra Ban quản lý. Mặt khác trung tâm được đặt ở vị trí hết sức thuận lợi, ngay đầu trục đường giao thông chính dẫn vào trung tâm xã, các mặt hàng được bày trí hết sức đa dạng, bắt mắt, thuận lợi cho du khách tham quan.

Nghề đúc đồng cổ truyền làng Chè, Thanh Hoá là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia

Đã có một thời gian, làng nghề hoạt động kém sôi động do người tiêu dùng chuyển sang dùng đồ nhôm, sắt, gang, nhựa, inox... vì giá thành rẻ hơn, mẫu mã đa dạng hơn, nhưng khoảng 10 trở lại đây, nghề đúc đồng Chè Đông đã hồi sinh. Đến nay, những nghệ nhân tâm huyết với nghề như Lê Văn Bảy, Lê Văn Dương, Nguyễn Bá Châu, Đặng Ích Hoàn... đã thực sự khiến làng Chè Đông "sống dậy" với những sản phẩm nổi tiếng cả nước.

Ngoài các sản phẩm chủ yếu là trống đồng, các nghệ nhân của làng còn đúc được những bức tranh tứ linh, tứ quý, chấp kích, bát bửu… với đề tài dân gian phong phú và đặc sắc được nhiều người ưa thích. Những chiếc trống đồng, đồ đồng làng Chè Đông đã vượt ra khỏi lũy tre làng mang theo niềm tự hào của người dân xứ Kẻ Chè và góp phần làm nên diện mạo mới cho làng nghề.

Đặc biệt, với tình yêu và niềm đam mê, những người thợ đúc đồng làng Chè Đông đã mày mò, nghiên cứu, đúc thành công trống đồng bằng phương pháp thủ công truyền thống với nhiều kích cỡ khác nhau, được các nhà khoa học trong và ngoài nước đánh giá cao, từ chiếc trống đồng với phiên bản và hoa văn Ngọc Lũ năm 2000, chiếc trống đồng có kích thước lớn nhất Việt Nam với đường kính mặt trống 1,51m, cao 1,21m năm 2007 đến chiếc trống đồng phiên bản Ngọc Lũ được xem là lớn nhất thế giới nặng khoảng 8 tấn, cao 2m, đường kính mặt trống 2,7m năm 2013...

Vào năm 2010, tập thể nghệ nhân làng nghề đúc đồng Trà Đông đã tham gia đúc 100 chiếc trống đồng để dâng lên Đại lễ 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội. Những sản phẩm của người thợ đúc đồng Trà Đông đã góp phần làm cho nền văn hoá Việt Nam thêm phong phú, tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc. Trải qua bao thăng trầm, biến cố của thời gian và lịch sử, nghề đúc đồng truyền thống làng Chè vẫn giữ được những nét độc đáo, đặc trưng mà không nơi nào sánh được.

Với những giá trị tiêu biểu đó, ngày 4/9/2018, Bộ Văn hoá - Thể thao và Du lịch đã có quyết định công bố danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, trong đó Nghề đúc đồng cổ truyền làng Chè (Trà Đông) xã Thiệu Trung, huyện Thiệu Hoá, tỉnh Thanh Hoá là 1 trong 8 di sản được công nhận Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia.

Ngày 17/11/2018, tại xã Thiệu Trung, huyện Thiệu Hóa, UBND tỉnh Thanh Hoá đã tổ chức Lễ đón bằng công nhận nghề đúc đồng cổ truyền làng Chè (Trà Đông) là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia.

Định hướng phát triển nghề đúc đồng làng nghề Chè Đông của huyện Thiệu Hóa - tỉnh Thanh Hóa

Cùng với sự năng động sáng tạo của người dân trong xã, để khuyến khích phát triển làng nghề, huyện Thiệu Hóa đã chỉ đạo xã quy hoạch gần 6 ha làng nghề tập trung, đồng thời có cơ chế khuyến khích các hộ ứng dụng khoa học – kỹ thuật vào sản xuất, đổi mới mẫu mã sản phẩm theo nhu cầu người tiêu dùng. Trong đề án phát triển du lịch tỉnh Thanh Hóa, làng nghề Chè Đông được lựa chọn là một trong những điểm để phát triển loại hình du lịch làng nghề. Nghề đúc đồng cổ truyền của làng Chè Đông được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là một cơ hội lớn để quảng bá, xây dựng thương hiệu cho làng nghề; phát triển nơi đây trở thành điểm đến hấp dẫn của loại hình du lịch làng nghề.

Trước sự cạnh tranh của các sản phẩm đúc đồng từ các làng nghề truyền thống của cả nước, muốn tồn tại được những người thợ làng Chè Đông xác định phải làm ra những sản phẩm đáp ứng những yêu cầu về chất lượng, giá cả và thị hiếu đa dạng của người tiêu dùng. Vì vậy, các nghệ nhân làng nghề đã không ngừng nghiên cứu đổi mới, đa dạng hóa kiểu dáng, mẫu mã, chủng loại. Sản phẩm không chỉ phong cách truyền thống mà còn thích ứng với nhu cầu thẩm mỹ hiện đại. Các cơ sở đúc đồng cũng liên kết, hỗ trợ nhau trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm để nghề đúc đồng Chè Đông mãi vang danh trong cả nước.

Trong thời gian tới, các cấp, các ngành của tỉnh Thanh Hóa, huyện Thiệu Hoá cần quan tâm, tạo điều kiện hỗ trợ tốt nhất cho các cơ sở đúc đồng, các nghệ nhân và bà con nhân dân trong việc giữ gìn, bảo lưu và phát huy giá trị di sản vô cùng quý giá này. Bên cạnh việc quy hoạch làng nghề tập trung, chính quyền địa phương cần có cơ chế, chính sách khuyến khích các cơ sở đúc đồng; các nghệ nhân quan tâm đào tạo, trao truyền cho thế hệ trẻ. Các cơ sở đúc đồng cũng cần liên kết, hỗ trợ nhau trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm để nghề đúc đồng làng Trà Đông và sản phẩm đồng đúc Trà Đông trở thành một thương hiệu lớn trong và ngoài nước.

Nguồn: VITIC tổng hợp