Nâng tầm giá trị và thương hiệu gạo nếp cái hoa vàng

Việt Nam có truyền thống lâu đời và có nền văn minh lúa nước mà hiếm có quốc gia nào trên thế giới có được. Cùng với sự đa dạng về văn hóa, tài nguyên khí hậu và tập quán canh tác, Việt Nam có sự đa dạng về cơ cấu giống cây trồng địa phương, đặc biệt là giống lúa địa phương cổ truyền. Trong danh mục giống lúa truyền thống đang sử dụng của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn có giống lúa nếp cái hoa vàng.

Nếp cái hoa vàng là một trong những giống lúa đặc sản cổ truyền của các tỉnh phía Bắc Việt Nam, từ ngàn xưa đã được nhân dân Việt Nam sử dụng làm nguyên liệu để chế biến các món ăn đặc biệt trong những ngày lễ hội và Tết cổ truyền (xôi, bánh trưng và các loại bánh khác) mà ít gạo nào thay thế được.

Gạo nếp cái hoa vàng Kinh Môn

Tại huyện Kinh Môn, cây lúa nếp cái hoa vàng đã được trồng từ lâu đời và là cây đặc sản của huyện. Chất lượng gạo nếp cái hoa vàng Kinh Môn ngon, đặc biệt khi nấu chín còn có mùi thơm, hấp dẫn, cơm dẻo, hạt cơm bóng. Gạo nếp cái hoa vàng Kinh Môn đã trở thành thương hiệu được nhiều người trong và ngoài tỉnh biết đến.

Nếp cái hoa vàng được trồng mỗi năm một vụ, khoảng từ tháng 6 đến tháng 10 âm lịch, năng suất đạt trung bình đạt 40 tạ/ha, sản lượng 600 tấn mỗi năm. Sản phẩm được kiểm soát chất lượng trong từng khâu nên luôn đảm bảo chất lượng thơm ngon và an toàn tuyệt đối.

Tiềm năng kinh tế của sản xuất lúa nếp cái hoa vàng rất lớn. Những năm gần đây giá thóc nếp cái hoa vàng tăng thêm khoảng từ 7.000 - 8.000 đ/kg thóc,  trong khi các loại thóc khác tăng lên chỉ khoảng 3.000 - 4.000 đ/kg. Sự chênh lệch giá này đã làm cho việc sản xuất lúa nếp cái hoa vàng có thu nhập cao hơn so với sản xuất giống lúa khác từ 300.000 - 500.000đ/sào Bắc bộ.

Năm 2017, gạo nếp cái hoa vàng Kinh Môn được bình chọn top 150 sản phẩm đạt thương hiệu vàng nông nghiệp Việt Nam, đã khẳng định được vị thế, uy tín riêng của nông sản tiêu biểu trên thị trường. Từ khi dự án “Xây dựng quản lý và phát triển nhãn hiệu tập thể Gạo nếp cái hoa vàng Kinh Môn” được triển khai đã giúp sản phẩm tăng tính cạnh tranh trên thị trường, nâng cao thu nhập của người sản xuất, góp phần quản lý tốt chất lượng gạo nếp cái hoa vàng; đồng thời giúp cho người tiêu dùng tiếp cận được sản phẩm uy tín, đúng tiêu chuẩn và chất lượng.

Nếp cái hoa vàng Thái Sơn

Nếp cái hoa vàng Thái Sơn là giống lúa nếp truyền thống nổi tiếng của xã Thái Sơn, Hiệp Hoà, Bắc Giang được truyền lại từ thế hệ trước. Gạo mang hương vị đặc trưng của đất phù sa dòng sông Thương bồi đắp, có chân đất thịt pha cát, độ chua mặn phù hợp cùng với khí hậu vùng trung du và miền núi Bắc Bộ, đã cho ra những hạt gạo tròn, dẻo, thơm.

Năm 2014, UBND huyện Hiệp Hòa đã đưa vào hoạt động Hội sản xuất nếp cái hoa vàng, với hơn 30 hội viên. Hội là nơi để hội viên cùng phổ biến, trao đổi kinh nghiệm, chuyển giao kỹ thuật sản xuất lúa nếp cái hoa vàng, nhằm hợp tác sản xuất và tiêu thụ, quảng bá sản phẩm lúa nếp cái hoa vàng xã Thái Sơn, góp phần bảo vệ lợi ích của người sản xuất, đẩy mạnh phát triển nông nghiệp hàng hóa theo hướng bền vững.

Thương hiệu nếp cái hoa vàng Thái Sơn đã và đang được quảng bá, tiêu thụ ổn định trên thị trường. Toàn xã đã nhân rộng diện tích trồng lên đến hơn 60 ha, mang lại thu nhập cao cho người dân. Do chất lượng gạo ngon đã được thị trường chấp nhận, giá cả phù hợp, sản phẩm nếp cái hoa vàng được các doanh nghiệp thu mua cung ứng lâu dài cho một số siêu thị như: Hapro Mart, Fivimart (Hà Nội).

Nếp cái hoa vàng Dục Tú

Toàn xã Dục Tú (huyện Đông Anh) có 446 ha trồng lúa, trong đó có 150 ha trồng giống nếp cái hoa vàng, tập trung tại thôn Phúc Hậu 1 và Phúc Hậu 2. Nếp cái hoa vàng vốn là giống lúa truyền thống của địa phương, song trước kia, với phương thức canh tác lạc hậu, lại là giống dễ nhiễm bệnh nên nhiều hộ trong xã đã bỏ, không cấy giống lúa này.

Thực hiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng, những năm qua, với sự hỗ trợ của ngành Nông nghiệp, nông dân Dục Tú bắt đầu khôi phục và mở rộng diện tích trồng lúa nếp cái hoa vàng, bước đầu cho hiệu quả kinh tế khá. Hiện, nếp cái hoa vàng của xã được tiểu thương mua với giá 20 nghìn đồng/kg thóc, 30 nghìn đồng/kg gạo.

Nếp cái hoa vàng Đông Triều

Nếp cái hoa vàng là giống lúa cổ truyền quý được người dân Đông Triều sản xuất từ nhiều năm nay và hiện đang được huyện Đông Triều lựa chọn là sản phẩm OCOP đặc trưng của địa phương, phát triển sản xuất theo hướng hàng hóa. Vào thời điểm này, bà con nông dân trong Thị xã đang tích cực vào mùa thu hoạch sản phẩm nếp cái hoa vàng.  

Hiện trên địa bàn huyện còn duy trì sản xuất giống lúa nếp cổ truyền này với diện tích khoảng 400 - 500 ha và sản lượng hàng năm khoảng 1.600  - 2.500 tấn. Gạo có chất lượng thơm ngon, bởi giống lúa này được cấy trên những cánh đồng trũng, có độ chua, phèn và thuận lợi có được nguồn nước từ sông ra, vào mang thêm phù sa cho đồng ruộng, phân bón cho lúa chủ yếu là phân hữu cơ và thời gian gieo cấy mất 180 ngày. Ở huyện Đông Triều, gạo nếp cái hoa vàng ngon nhất phải kể đến là được trồng ở xã Yên Đức, bởi đây là vùng đất trũng nằm ở vị trí ngã ba sông Đá Bạc, đồng đất chua có độ PH cao.

Nếp cái hoa vàng Đại Thắng

Xã Đại Thắng huyện Tiên Lãng, Hải Phòng  hiện có trên 1.000 hộ dân gieo cấy giống nếp cái hoa vàng. Giống lúa ngâm ủ theo phương pháp truyền thống, truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác với 320 ha lúa chuyên canh hiện tại.  

Hiện nếp cái hoa vàng ở xã Đại Thắng được gieo cấy vào vụ mùa chiếm gần 100% tổng diện tích gieo cấy của toàn xã, năng suất bình quân đạt 56 tạ/ ha, cho giá trị sản lượng là 50 triệu đồng/ha/vụ.

Sản phẩm gạo nếp cái hoa vàng Đại Thắng được tiêu thụ chủ yếu tại các tỉnh phía Bắc. Người dân sau thu hoạch chỉ đóng gói thủ công, không nhãn mác rồi bán cho tư thương. Xã Đại Thắng tiến tới sẽ tổ chức thiết kế, in ấn tem nhãn mác và bao bì để nông dân sử dụng cho sản phẩm gạo nếp cái hoa vàng trước khi đưa ra thị trường tiêu thụ.

Nếp cái hoa vàng Yên Phong

Năm 2013, Yên Phong bắt đầu thực hiện trồng lúa nếp cái hoa vàng theo mô hình VietGAP nhằm tăng năng suất và chất lượng gạo. Trước khi được cấp giấy chứng nhận VietGAP do trung tâm Chất lượng nông lâm thủy sản vùng 1 cấp; các mẫu đất, mẫu nước của huyện Yên Phong đều được xác nhận không ô nhiễm. Ngoài ra, cán bộ của trung tâm cũng trực tiếp về địa phương quan sát và nhận thấy vị trí cánh đồng cách xa khu công nghiệp, do đó, cây lúa tránh được tác động xấu từ chất thải của nhà máy. 

Gạo nếp cái hoa vàng thơm ngon nhất khi được trồng vào vụ mùa, vì vụ xuân có nhiều mưa lạnh và ốc bươu vàng nên không tốt cho cây lúa. Người nông dân chăm sóc giống lúa này khá đơn giản, không mất nhiều thời gian hay công sức vì nó có khả năng sinh trưởng, kháng sâu bệnh tốt. Cả cánh đồng lúa chỉ cần bón 2 kg phân ure và 3-4 kg phân kali. Nguồn phân hữu cơ lại sẵn có và chỉ cần phòng trừ sâu đục thân một lần trong năm.

Những loại phân đạm, thuốc bảo vệ thực vật người dân dùng cho lúa đều nằm trong danh mục được phép sử dụng của VietGAP, Bộ Nông nghiệp và được mua tại các đại lý uy tín (có giấy phép kinh doanh). Hàng tuần, các chuyên gia nông nghiệp của trạm khuyến nông huyện Yên Phong thường xuyên xuống địa phương giúp bà con phát hiện và phòng trừ sâu bệnh một cách an toàn.

Trung bình hàng năm, bà con Yên Phong thu hoạch được 4,5 tấn gạo trên một ha và giá bán trên thị trường hiện nay rơi vào khoảng 26.000 đồng một kg.

Với giá bán phải chăng cùng hương vị và chất lượng tốt nên nhiều doanh nghiệp đã ký kết hợp đồng thu mua gạo nếp cái hoa vàng của người dân nơi đây. Từ đó, sản phẩm của người nông dân Yên Phong dần được trải khắp các kệ trưng bày của nhiều hệ thống siêu thị, cửa hàng thực phẩm lớn trên toàn quốc.

Đẩy mạnh phát triển theo hướng bền vững

Để gìn giữ và phát huy tốt giá trị của giống lúa nếp ngon nhất Việt Nam, Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Nông nghiệp (thuộc Viện Cây lương thực - Cây thực phẩm) và sự hỗ trợ của Viện Nghiên cứu Phát triển nông nghiệp Pháp bảo tồn, phục tráng thành công giống nếp cái hoa vàng và giao cho các hộ dân địa phương canh tác nhằm xây dựng vùng lúa nếp cái hoa vàng đặc sản, chất lượng cao của cả nước.

Với người dân Kinh Môn, cấy lúa nếp cái hoa vàng không chỉ là một nghề mà còn là nếp văn hóa được gìn giữ và nuôi dưỡng cho thế hệ mai sau giống lúa nếp đặc sản này, để hương nếp tiếp tục bay xa, được xuất khẩu sang các thị trường lớn trên thế giới, mang lại giá trị kinh tế cao cho người dân nơi đây.

Quy trình sản xuất gạo nếp cái  hoa vàng luôn được kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt từ khâu gieo trồng đến thu hoạch và bảo quản, đảm bảo sự đồng đều về chất lượng. Toàn bộ sản phẩm sau khi chế biến sẽ được đóng gói và mang nhãn hiệu tập thể gạo nếp cái Hoa vàng Kinh Môn. Nhờ có thương hiệu và chất lượng tốt nên gạo nếp cái hoa vàng đặc sản tiêu thụ rất ổn định, giá luôn cao hơn các loại gạo nếp khác.

Hiện nay, các cấp chính quyền của huyện luôn quan tâm, tạo điều kiện thuận lợi về cơ chế chính sách, khuyến khích nông dân mở rộng diện tích cấy lúa nếp cái hoa vàng theo hướng sản xuất hàng hóa đặc sản tập trung chất lượng cao, quy mô lớn. Gắn kết các đơn vị, hiệp hội sản xuất với doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm theo chuỗi giá trị. Sản xuất lúa nếp cái hoa vàng đang là một trong những tiềm năng lợi thế của địa phương.

Gạo nếp cái hoa vàng Kinh Môn ngày càng khẳng định được vị thế của mình trên thị trường, được nhiều khách hàng trong và ngoài nước ưa chuộng. Các siêu thị lớn như BigC, Hapro, Co.opmart, Fivimart, Intimex… ưu ái dành cho một vị trí quan trọng để thuận tiện phục vụ người tiêu dùng. Hàng năm, nhiều gia đình trong huyện Kinh Môn thường chế biến gạo nếp cái hoa vàng thành những món ngon đãi khách hoặc để biếu người thân như món quà quý, đó cũng là sự lựa chọn hoàn hảo của mỗi gia đình dịp Tết đến, xuân về.

Để đẩy mạnh chất lượng và thương hiệu nếp cái hoa vàng Thái Sơn trên thị trường, bà con xã Thái Sơn đã thực hiện trồng lúa nếp cái hoa vàng theo mô hình VietGAP nhằm tăng năng suất và chất lượng gạo. Trước khi được cấp giấy chứng nhận VietGAP do chi cục quản lý chất lượng nông lâm và thủy sản cấp, các mẫu đất, mẫu nước của xã đều được xác nhận không ô nhiễm. Những loại phân đạm, thuốc bảo vệ thực vật người dân dùng cho lúa đều nằm trong danh mục được phép sử dụng của VietGAP, Bộ Nông nghiệp và được mua tại các đại lý uy tín (có giấy phép kinh doanh).

Về khâu kỹ thuật để cho ra chất lượng sản phẩm tốt, bắt đầu từ giống cũng được người dân chuẩn bị kỹ, chọn những hạt gié, sáng, mẩy, cho đến kỹ thuật chăm sóc ngày càng được tiên tiến hơn nhờ có sự hướng dẫn của các cán bộ nông nghiệp địa phương, cùng với những chia sẻ hỗ trợ sản xuất trong Hội nếp cái hoa vàng. Khâu thu hoạch và bảo quản cũng được người dân làm cẩn thận; phơi trong mát, khi khô đóng bao bóng, khi dùng đến đâu chế biến đến đấy để gạo luôn mới, còn nhựa sẽ đậm, dẻo và thơm.

Gần đây, xã đã thay đổi bao bì đựng gạo với màu sắc tương đồng cây lúa, tên thương hiệu nổi bật, chất liệu bao cũng tiến bộ hơn nhằm bảo quản sản phẩm tốt nhất. Trên bao bì được ghi đầy đủ thông tin về thành phần, chỉ tiêu chất lượng, hướng dẫn bảo quản và sử dụng, có địa chỉ điện tử và số điện thoại liên hệ để được lắng nghe phản hồi và đánh giá góp ý của khách hàng.

Về mô hình trồng nếp cái hoa vàng tại Dục Tú, hiện Dục Tú đã hoàn thành đổi thửa, thời gian tới, xã tiếp tục nhân rộng diện tích sản xuất ở hầu hết các thôn. Qua đó, hình thành vùng trồng nếp cái hoa vàng trọng điểm của huyện, giúp nông dân không chỉ duy trì phát triển giống lúa quý mà còn làm giàu từ giống lúa này. Để đạt mục tiêu đó, UBND xã đã xây dựng kế hoạch phát triển và mở rộng diện tích trồng nếp cái hoa vàng trình UBND huyện. Trên cơ sở đó, xã phối hợp với Trạm Bảo vệ thực vật triển khai lớp tập huấn, hướng dẫn người dân sản xuất theo hướng thâm canh lúa cải tiến SRI, nâng cao sản lượng và chất lượng.

Sản phẩm gạo nếp cái hoa vàng của các tỉnh được chứng nhận nhãn hiệu là dịp quảng bá thương hiệu đến người tiêu dùng, giúp sản phẩm có khả năng cạnh tranh cao hơn, từ đó giúp nâng cao giá trị, tăng thu nhập cho người dân. Bên cạnh đó, người tiêu dùng  cũng được hưởng lợi từ sản phẩm gạo nếp cái hoa vàng đảm bảo chất lượng và rõ nguồn gốc. Đặc biệt, nhãn hiệu hàng hóa giúp bảo tồn và phát triển được nguồn lúa giống truyền thống của các tỉnh miền Bắc.

Nguồn: VITIC