Sản xuất nông nghiệp hữu cơ đang trở thành xu hướng tất yếu

Hiện nay, nông nghiệp hữu cơ được đánh giá là xu hướng trên thế giới với 50,91 triệu ha được canh tác hữu cơ và tiềm năng thị trường tới 81,6 tỷ USD. Trong bối cảnh kinh tế Việt Nam đang hội nhập ngày càng sâu rộng, có thể nói sản xuất nông nghiệp hữu cơ là xu hướng tất yếu, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng ngày càng cao không chỉ ở thị trường Việt Nam mà cả thị trường xuất khẩu, đây cũng là xu hướng tiêu dùng chung ở nhiều quốc gia phát triển trên thế giới. Việt Nam cũng nằm trong 170 quốc gia có mô hình sản xuất nông nghiệp hữu cơ trên thế giới.

Trong thời gian gần đây, nhu cầu và xu hướng sử dụng sản phẩm hữu cơ đang có sự cải thiện khá rõ, nhất là tại khu vực thành thị. Mặc dù chưa thực sự phổ biến nhưng phân khúc này được đánh giá là khá tiềm năng trong thời gian tới do nhận thức của người dân về an toàn thực phẩm và sức khỏe ngày càng nâng cao. Ngoài ra, việc thu nhập và mức sống cao hơn giúp người tiêu dùng có điều kiện sử dụng sản phẩm an toàn dù giá cao. Bên cạnh đó, tỷ lệ đô thị hóa nhanh, thu hút đầu tư nước ngoài và sự ảnh hưởng của xu hướng chung trên thế giới cũng là nguyên nhân khiến người tiêu dùng tìm đến những sản phẩm đảm bảo an toàn. Hiện nhiều trang trại, doanh nghiệp đã lựa chọn con đường canh tác theo phương pháp hữu cơ, hoặc canh tác sử dụng hóa chất theo tiêu chuẩn. Ở phía các kênh tiêu thụ, nhiều doanh nghiệp bán lẻ, nhà hàng, nhà xuất khẩu… cũng rất quan tâm đến việc tìm nguồn nông sản sạch an toàn cho con người và môi trường để đưa ra thị trường. Cơ quan quản lý cũng đã ban hành nhiều chính sách để hỗ trợ phát triển nông nghiệp, đặc biệt là sự ra đời của Nghị định 109/2018/NĐ-CP ngày 29/8/2018 có hiệu lực thi hành từ 15/10/2018 có riêng một chương quy định về chứng nhận sản phẩm nông nghiệp hữu cơ, ghi nhãn, logo, truy xuất nguồn gốc, kinh doanh, kiểm tra nhà nước về sản phẩm nông nghiệp hữu cơ trong các lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp và nuôi trồng thủy sản.

Sản phẩm được canh tác theo phương pháp hữu cơ

Theo Hiệp hội Nông nghiệp hữu cơ Việt Nam, tổng diện tích sản xuất hữu cơ năm 2015 là 76.666 ha, đến cuối năm 2016 đạt hơn 118.000 ha (tăng hơn 35%) với nhiều chủng loại phong phú và đa dạng. Đảng và Nhà nước đang rất quan tâm, ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhằm phát triển sản xuất canh tác nông nghiệp hữu cơ trên cả nước. Đến nay, 33/63 tỉnh, thành phố của Việt Nam có mô hình sản xuất nông nghiệp hữu cơ.

Xu hướng sản xuất nông nghiệp hữu cơ tại một số địa phương trên cả nước

+ Tại Ninh Thuận:

Từ 5 năm trước, nông nghiệp hữu cơ đã được chính quyền tỉnh Ninh Thuận chú trọng chỉ đạo ngành chức năng, các địa phương triển khai chương trình sản xuất với các loại cây trồng lợi thế để nâng cao sức cạnh tranh mặt hàng nông sản trên thị trường. Theo đó, hàng loạt mô hình sản xuất theo quy trình VietGap được triển khai sâu rộng, đã hình thành vùng trồng rau an toàn với quy mô hàng trăm ha. Bên cạnh đó, việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ sinh học vào sản xuất cho một số sản phẩm đặc thù đã đưa Ninh Thuận trở thành vùng sản xuất sạch lớn thứ 2 trên cả nước (chỉ sau tỉnh Bến Tre) với nông sản chủ lực là nho, táo. Tuy nhiên, để hướng tới nền nông nghiệp hữu cơ bền vững còn gặp những khó khăn, vướng mắc, nhất là các thành phần tham gia chuỗi giá trị hàng nông sản chưa sẵn sàng.

Mặc dù mô hình nông nghiệp hữu cơ có nhiều ưu điểm vượt trội như giảm được chi phí đầu tư do không dùng phân hóa học và thuốc bảo vệ thực vật nhưng công chăm sóc tăng hơn so với phương thức canh tác truyền thống nên một bộ phận nông dân chưa thực sự quan tâm đến sản xuất nông sản hữu cơ. Trong khi đó, doanh nghiệp, các HTX tham gia đầu tư vào nông nghiệp hữu cơ gặp khó khăn về đầu ra do có sự lẫn lộn giữa hàng chất lượng và kém chất lượng. Ngoài ra, việc vận động bà con mở rộng diện tích sản xuất lúa hữu cơ gặp khó khăn về đầu ra do chưa tạo được độ tin cậy đối với người tiêu dùng. Địa phương mong muốn ngành chức năng hỗ trợ xây dựng thương hiệu, đánh giá chất lượng sản phẩm, kết nối thị trường tiêu thụ để nâng cao sức cạnh tranh hàng nông sản sạch, từ đó mở rộng theo hướng sản xuất hàng hóa.

+ Tại Quảng Bình:

Những năm qua, tỉnh Quảng Bình đã triển khai có hiệu quả việc tái cơ cấu nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững, trong đó có sản xuất nông nghiệp theo hướng hữu cơ. Theo kết quả rà soát của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, đến năm 2018, toàn tỉnh có 06/08 địa phương xây dựng các mô hình sản xuất theo hướng hữu cơ với diện tích 1.039 ha, trong đó 889 ha lúa gạo và 150 ha rau quả; 02 loại hình sản xuất sản phẩm hữu cơ của doanh nghiệp tư nhân và trang trại của hộ nông dân. Doanh nghiệp tư nhân phát triển nông nghiệp hữu cơ chủ yếu sản xuất rau, quả an toàn gắn với áp dụng công nghệ cao theo tiêu chuẩn hữu cơ khu vực như EU, ASEAN, Vietgap, GlobalGap... Các trang trại, nhóm nông hộ chủ yếu sản xuất lúa gạo hữu cơ theo tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN), sạch, an toàn vệ sinh thực phẩm... đáp ứng thị trường nội tỉnh.

Trong lĩnh vực trồng trọt, trên địa bàn tỉnh đã có nhiều mô hình sản xuất nông nghiệp theo hướng hữu cơ như: Hợp tác xã Nấm sạch Tuấn Linh với sản phẩm nấm ăn và nấm dược liệu, Hợp tác xã Sản xuất kinh doanh nông nghiệp Mỹ Lộc Thượng với sản phẩm gạo sạch P6, mô hình liên kết sản xuất gạo hữu cơ với Tập đoàn Quế Lâm, liên kết sản xuất lúa thảo dược với Công ty TNHH Khoa học và Công nghệ Vĩnh Hòa, Tinh dầu lạc Nguồn Son - Phong Nha, Tiêu Phú Quý - Bố Trạch, mô hình trồng Tỏi sạch ở xã Quảng Hòa - Ba Đồn, rau an toàn ở Cam Thủy - Lệ Thủy, sản xuất Dưa hấu tại xã Hàm Ninh - Quảng Ninh... Bên cạnh đó, tỉnh cũng có các doanh nghiệp đầu tư phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất rau, quả an toàn như Công ty TNHH Phát triển Dự án Việt Nam, Công ty An Nông, Công ty Cổ phần thực phẩm Đông Dương... Các loại rau, quả ở công ty được trồng theo phương pháp hữu cơ, không sử dụng chất hóa học, chất kích thích sinh trưởng với hệ thống tưới tự động và thích ứng với điều kiện khí hậu của Quảng Bình.

Đối với lĩnh vực chăn nuôi và thủy sản, toàn tỉnh có 60 mô hình chăn nuôi bò lai, nuôi lợn, 04 mô hình nuôi trồng, đánh bắt thủy sản thực hiện quy trình sản xuất sạch, an toàn theo hướng hữu cơ.

Tuy nhiên, đến thời điểm này tại Quảng Bình chưa có tổ chức chứng nhận sản phẩm hữu cơ và đơn vị được chứng nhận sản phẩm hữu cơ. Vì vậy, để hướng đến nền nông nghiệp hữu cơ, thời gian qua, tỉnh đã luôn chú trọng trong công tác quản lý Nhà nước về an toàn thực phẩm; tích cực thanh tra, kiểm tra các đơn vị được chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm, thúc đẩy và khuyến khích doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân hướng đến sản xuất nông nghiệp sạch, bền vững. Năm 2018, toàn tỉnh có 185 đơn vị đạt cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm. 

Với định hướng phát triển nông nghiệp hữu cơ là sản xuất tập trung trên các loại cây thế mạnh, gắn với vùng nông nghiệp công nghệ cao, thời gian tới, Quảng Bình sẽ ưu tiên đưa vào sản xuất theo quy trình sạch, nông nghiệp hữu cơ các loại cây trồng như lúa gạo, rau, củ, quả và cây dược liệu có giá trị, trong đó cây lúa sẽ được nhân rộng mô hình sản xuất lúa gạo hữu cơ có sự tham gia của 04 nhà (nhà khoa học, nhà nông, nhà doanh nghiệp và nhà quản lý) dưới hình thức cánh đồng mẫu lớn, áp dụng đồng bộ hệ thống canh tác SRI, IPM, ICM... Đối với các loại rau củ quả, cây dược liệu, tỉnh sẽ ưu tiên những đối tượng có giá trị kinh tế cao để phát triển trong khu nông nghiệp công nghệ cao; khuyến khích thành lập các hợp tác xã, tổ hợp tác chuyên sản xuất rau hữu cơ, rau an toàn, đồng thời vận động, mời gọi các doanh nghiệp, nhà hàng lớn, siêu thị cùng liên doanh, liên kết với hợp tác xã, tổ hợp tác để sản xuất rau hữu cơ trên quy mô vừa và nhỏ. Bên cạnh đó, tỉnh cũng sẽ khuyến khích người sản xuất tham gia vào nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ. Ngoài ra, Quảng Bình cũng sẽ tăng cường công tác quản lý trong việc tiếp nhận hồ sơ, chứng nhận đơn vị đăng ký cơ sở sản xuất đủ điều kiện an toàn thực phẩm; kiểm soát tốt chất lượng từ khâu sản xuất đến khâu lưu thông và đến người tiêu dùng; rà soát quy hoạch, bảo vệ đất đai, nguồn nước hiện chưa hoặc ít bị ô nhiễm và còn thích hợp cho sản xuất nông nghiệp hữu cơ theo hướng hàng hóa; đẩy mạnh tuyên truyền, giới thiệu các mô hình sản xuất an toàn nhằm giúp người tiêu dùng nhận thức đúng đắn, tin tưởng và yên tâm sử dụng sản phẩm.

+ Tại Lâm Đồng:

Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Lâm Đồng, toàn tỉnh hiện có 213 ha được cấp chứng nhận sản xuất hữu cơ, trong đó có hơn 124 ha là diện tích chè đã được cấp chứng nhận hữu cơ của Đức; 19 ha rau với sản lượng khoảng 300 tấn của 5 doanh nghiệp. Trong khi đó, tổng diện tích sản xuất nông nghiệp công nghệ cao tại Lâm Đồng hiện đang là 52.776 ha (chiếm 19% diện tích sản xuất).

Tuy nhiên, diện tích và quy mô này vẫn còn khiêm tốn, thị trường cung cấp chủ yếu là ở các siêu thị lớn và kén chọn người tiêu dùng. Sản phẩm rau sản xuất hữu cơ có giá trị cao, tuy nhiên năng suất thấp, giá thành lại cao, vì vậy có giá bán cao hơn nhiều lần so với các sản phẩm rau sản xuất thông thường. Sản phẩm hữu cơ của các doanh nghiệp được cung cấp chủ yếu cho các đối tượng tiêu dùng cao cấp như cho các bếp ăn gia đình người nước ngoài, các khách sạn lớn.

Theo Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Lâm Đồng, hiện nay địa phương có nhiều khó khăn trong phát triển nông nghiệp hữu cơ do chưa có quy hoạch, kế hoạch hình thành cảc vùng sản xuất theo hướng hữu cơ, sản xuất hữu cơ. Do thâm canh cao và điều kiện thời tiết nên nhiều loại dịch hại phát triển thường xuyên, người sản xuất có tập quán sử dụng cảc loại thuốc bảo vệ thực vật với tần suất cao để quản lý dịch hại. Trong khi đó, người tiêu dùng chưa tin tưởng và khó có thể phân biệt được sản phẩm hữu cơ và không hữu cơ, chính vì vậy dù nhu cầu thị trường cao nhưng sản phẩm rau hữu cơ vẫn khó bán, chỉ các tổ chức, cá nhân có hợp đồng trước, với đầy đủ chứng nhận hợp lệ mới có thể đứng vững trên thị trường.

Có thể thấy, Việt Nam còn rất nhiều tiềm năng và dư địa để phát triển nông nghiệp hữu cơ. Tuy nhiên, việc nhân rộng sản xuất hữu cơ trong nông nghiệp còn gặp nhiều thách thức n­hư, diện tích cánh tác còn hạn chế, chính sách hệ thống văn bản hướng dẫn các quy định về sản xuất hữu cơ còn chưa hoàn thiện, thiếu đồng bộ. Đặc biệt là việc kết nối giữa người sản xuất và doanh nghiệp còn gặp nhiều khó khăn. Ngoài ra, có một nghịch lý trong sản xuất, tiêu dùng sản phẩm hữu cơ tại Việt Nam là người tiêu dùng rất muốn mua sản phẩm hữu cơ, sản phẩm an toàn cho sức khỏe nhưng không biết mua ở đâu trong khi đó sản xuất nông nghiệp hữu cơ hiện nay quy mô còn rất nhỏ nhưng vẫn khó tìm thị trường đầu ra. Nguyên nhân là do người tiêu dùng chưa có kỹ năng nhận biết, lựa chọn sản phẩm hữu cơ. Mặt khác, phần lớn người tiêu dùng vẫn còn nghi ngại về tính minh bạch của các sản phẩm được giới thiệu là thực phẩm sạch, thực phẩm hữu cơ. 

Để những đặc sản này đến được với người tiêu dùng, các bên tham gia chuỗi cần đẩy mạnh cả liên kết ngang và liên kết dọc. Thực tế hiện nay, việc liên kết sản xuất vẫn chủ yếu theo hướng ngang, tức những người sản xuất có sự trao đổi thông tin để xây dựng những vùng cung cấp nông sản bảo đảm chất lượng. Trong khi đó, liên kết dọc, hay nói cách khác là theo chuỗi sản xuất - chế biến - bán lẻ với sự tham gia của các tổ chức, doanh nghiệp trong tiêu thụ nông sản thì còn rất mờ nhạt.

Đối với các cá nhân, tổ chức tham gia vào chuỗi sản xuất, tiêu thụ và sử dụng sản phẩm hữu cơ cần định hướng rõ thị trường tiêu thụ sản phẩm hữu cơ của gia đình, trang trại (chợ địa phương, khu vực dân cư, siêu thị hay xuất khẩu...) Mỗi thị trường đều có các yêu cầu về tiêu chuẩn hữu cơ riêng và để đáp ứng được các yêu cầu đó cần phải đảm bảo tìm hiểu thị trường, tiêu chuẩn và các quy định an toàn vệ sinh thực phẩm theo luật.

Nhận thức được tầm quan trọng của việc phát triển sản phẩm nông nghiệp hữu cơ với nền nông nghiệp nước nhà, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã tổ chức “Diễn đàn xúc tiến phát triển sản phẩm nông nghiệp hữu cơ” vào ngày 28/12 tại Thành phố Hà Giang. Tham dự diễn đàn gồm đại diện các Cục, Vụ thuộc Bộ, các đơn vị quản lý nhà nước ở địa phương như Sở Nông nghiệp Hà Giang, Phú Thọ, Tuyên Quang và Lào Cai, các cơ sở sản xuất nông nghiệp trên địa bàn Hà Giang và các tỉnh lân cận, ngoài ra còn có sự tham gia của Hiệp hội Nông nghiệp hữu cơ Việt Nam, các chuyên gia nông nghiệp và các doanh nghiệp đồng hành cùng chương trình.

Tại diễn đàn, nhiều vấn đề về sản phẩm nông nghiệp hữu cơ được đưa ra trao đổi, đánh giá và nhận xét, trong đó tiêu biểu là sự thay đổi rõ rệt của nền nông nghiệp tỉnh Hà Giang sau khi áp dụng những chủ trương, đề án về loại hình sản phẩm này với nền tăng trưởng kinh tế và cuộc sống người dân trên địa bàn tỉnh. 

Giá sản phẩm chè búp tươi sản xuất theo hướng sản suất nông sản hữu cơ tại Hà Giang tăng gấp 2 - 3 lần giá chè búp tươi sản xuất thông thường, thu nhập bình quân của người sản xuất chè tăng lên gấp 2 đến 3 lần so với sản xuất chè truyền thống, từ đó đã có tác động tích cực khuyến khích được người dân tự giác tham gia sản xuất chè theo xu hướng sạch, an toàn thực phẩm. Đến nay một số sản phẩm đã được xuất khẩu vào các thị trường khó tính như Hà Lan, EU, Đài Loan, Hàn Quốc, Đức...

Diễn đàn cũng nhấn mạnh, chú trọng phát triển nông nghiệp theo hướng canh tác sản phẩm nông nghiệp hữu cơ là hướng đi đúng đắn và thiết thực cho nền nông nghiệp trong giai đoạn sắp tới.

Nguồn: VITIC